DARMA TARIHCESI - Aynaros Manastırları

    19.2.1998-Orhan Türker

    Aynaros Manastırları :İstanbuldan Selaniğe giderken, Kavala-Selanik arasında, Ayniniki yarımadasındadır.Bu yarımada denize 60 km.lik çıkıntı yapıyor.Genişliği 8-10 km.Karayolu ile ulaşım yok.Bu küçücük bölgenin ikliminde çok farklılık var.Doğusu soğuk batısı sıcak.Bitki örtüsü de farklı.Bölge yüksek dağlarla kaplı.Yunanca ayyon oros=kutsal dağ.Batı dillerinde (ingilizcede) maon atos=Atos Dağı.Yunan mitolojisine bağlı olarak, yazılı eserlerde burası geçiyor.Dini önem kazanması hıristiyanlıktan sonradır.M.s.4.yy.Büyük Konstantin döneminde önem kazanıyor.Arap akınları bazı manastırları ve din adamlarını rahatsız ediyor.O yüzden bazı din adamları buraya yerleşmiş.Çünkü yağma edilecek pek birşey yok.İkonaklazm döneminde (855,I.Vasilos) İstanbuldan giden din adamları yerleşmiş.1204 de haçlılar bu bölgeyi de yağmalıyorlar.Aynoroz'un başlangıç tarihi963 kabul ediliyor.Yazıya geçmiş 1000 yıllık bir tarihi var.1430 da Osmanlılar Balkanlarda Sultan II.Murat'ın zamanında Osmanlı hakimiyetine geçiyor.Sanıldığı gibi burada iki din ve iki kültür arasında çatışma yok.Osmanlı bu manastıra çok değer veriyor.Bu yıl Selanikte Aynoros Hazineleri sergisi açıldı. 1430 dan 1912 ye kadar bu bölgede Osmanlı hakimiyeti sürüyor.Haraç denen vergi dışında şikayet yok.İznik,Çanakkale seramikleri ve İstanbul bakır eşyaları burada mevcut.19.yy. ın ikinci yarısında Balkanlarda milliyetçiliğin ortaya çıkışı ile Rus ve Sırplar buradaki manastırları sahiplenip, rahipler atıyorlar.Ayos Pandelemon (Rus manastırı) o dönemde Çarlık Rusyası ile Osmanlı,Fener Patrikhanesi yüzünden çatışma halinde.I.Dünya Savaşına kadar bu olay devam ediyor.Sovyet Devrimi ile Ruslar buradan çekiliyor.Bugün yunanlıların elinde restore ediliyor.Rusyadan Aynaros'a gemi ile giden rahipler İstanbuldaki iki manastırda durak yapıyorlar.Bölge 1912 de yunanlılara geçti.Şimdi otonom.Kadınlar buraya giremez.Kendini dine adamış erkekler buraya girebiliyorlar.Bölgeye giriş-çıkış izine tabi.Hanımlar giremiyor.Erkeklerin ise makul bir neden göstermesi lazım.Örneğin;sanat tarihi öğrencisi olursanız.Manastırların geçim kaynakları çeşitli.Komün hayatı var.Kişi kendi başına karar veremez.Balıkçılığa yatkınsa balığa gider,kırsal kesimden geldiyse tarım yapar.Hiçbir şey bilmiyorsa bulaşık yıkar, temizlik yapar.Bağları, çiftlikleri var.Bazıları servetlerini manastıra bağışlamış.Büyük ada ve Ayvalıkta da bu durum var.Ancak artık hiçbir hak iddia edemiyorlar.Serbest arazi çok kısıtlı.Eldeki toprağın iyi kullanılması için yatay değil dikey yerleşilmiş.Sumela Manastırı gibi.Yalçın kayalıkların üstünde yükselen yapılar var.Bölgedeki granit taşı, tuğla ve ahşap kullanılmış.Ana kilise binası etrafında olay başlıyor.Keşişlerin barınabilmesi için yatakhane ve yemekhane var.Mutlaka bir kule var.Bölge eskiden beri korsanların istilasına uğruyor.Kıymetli eşyalarını bu kule içine taşıyorlar.Çan kulesi, saat kulesi olabiliyor.Her manastırın bir kütüphanesi var.9. ve 10.yy.dan el yazmaları var.Büyük savaşlar burada yaşanmamıştır.1000 yıldır Bizans'tan ne kaldıysa toplu olarak burada görülebilir.Mutfak malzemesi toplu olarak alınıyor.Kilerler var.Günde 100-150 kişiye yemek çıkıyor.Ön kısımlarında revaklı avluları var.Çeşmeler var.Kuru bir bölge fakat suyu bol.Yapı malzemesi olarak güneyde, lodostan dolayı kiremit kullanılamıyor.Granit taşlanıp çatı kaplanmış.Kurşun kaplamalar var.Osmanlı tipi, Rum ustalar tarafından yapılmış çeşmeler var.Arabesk motifli.
    Rus Manastırında ise Moskova'nın dar ve yüksek soğan şekilli kubbeler var. Rusyanın büyüklüğünü ve ihtişamını insanın yüzüne çarpmak için.Unesco tarafından tamirat kapsamına alınmış.Günlük yaşantı son bin yıldır hiç değişmemiş.Rahipler buraya ne amaçla geliyorlar?Yalnızlıktan, sevgisizlikten bunalmış, iyi eğitim almış insan, ailevi veya toplum baskısından buraya çekiliyorlar.Yaşama tarzı.Manastırların başında birkaç rahip var.Komün yaşantısı var.İkonalar yapılıp satılıyor.İrat kaydediliyor.Altın sırmalı örtüler yapılıyor.Bakırcılık, altın işi, matbaacılık (dini ağırlıklı kitaplar yazılıyor).Takvim 13 gün geriden geliyor.Alaturka saat (Bizans saati).Güneş batınca gece yarısı kabul ediliyor.Akşam 6 gece yarısı olunca, gece saat 2-3 de sabah diye kalkılıyor. Mum üretiimi yapılıyor.Dokumacılık, marangozluk yapılıyor.Et ve hayvani mamuller yenmiyor.Balık yeniyor.Meyve, sebze ağırlıklı besleniliyor. Süt, peynir yenmiyor.Dini nitelikli önemli eşyalar var. Rölikler yani kemik parçalarının saklandığı muhafaza kapları iyi birer sanat eseri.Bizans dönemi ve Bizans sonrası yapılmış, ahşap üzeri mozaik ikonalar çok önemli.İki tanesi Fener Patrikhanesinde.Bizans'tan bize intikal etmiş.Manastırların isimleri.20 manastır var.Bunlara bağlı külliyeler ve çilehaneler var.Osmanlının dervişleri gibi.Yiyeceğini içeceğini kendileri temin ediyorlar.Zagrafo, Kastamonitu manastırını (Kastamonulu bir rahip tarafından kurulmuş).Kutlumuş isimli bir Türk (hıristiyan olmuş) tarafından kurulmuş, Kutlumuniti Manastırı.Burada bir zamanlar 8500 keşiş varmış.Günümüzde ise 2000 keşiş var.Toplumsal bunalım nedeniyle insan yoğunluğu var.