Yazan : Ali Önder
Anlatan rof.Dr. Orhan Bingöl-Ankara Üniversitesi, Başkent Meslek Yüksekokulu Müdürü, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi.

    Menderes Magnesiası (Magnesia ad Maeandrum) :

    Magnesia antik kenti Aydın İli, Germencik İlçesi, Ortaklar bucağına bağlı Tekin köy sınırları içinde, Ortaklar-Söke karayolu üzerinde yer almaktadır. Kent Priene, Ephesos, Tralles üçgeni arasında ticari ve stratejik açıdan önemli bir konuma sahiptir. 
    Kentin kuruluş efsanesi ve antik kaynaklara göre Magnesia Tesselia'dan gelen ve Magnetler olarak isimlendirilen bir kavim tarafından kurulmuştur. Apollon'un kehaneti ve yol göstermesi üzerine Anadolu'ya gelen Magnetlerin kurdukları ilk Magnesia'nın yeri kesin olarak bilinmemekle beraber, bu kentin Menderes nehri kenarında olduğu söylenir. Menderes nehrindeki taşmalar nedeniyle oluşan salgın hastalıklar sonucu Magnetler M.Ö. 400 yıllarında, kentlerini bugünkü yeri olan Gümüş çayının kenarında yeniden kurmuşlardır. Bugünkü kalıntılarıyla bildiğimiz bu yeni, ikinci Magnesia, kent suru ile çevrili, yaklaşık 1.5 km. çapında bir alanı kapsayan, ızgara planlı cadde ve sokak sistemine sahip bir kenttir. Magnesia antik kenti fazla yıkım ve tahribata uğramamıştır. Bunda tabii ki nehir taşmalarının ve Gümüş dağından inen yağmur sularının getirdiği miltabakasının kenti örtmesinin de payı yüksektir. 
    Magnesia'da ilk kazılar bazı araştırmalardan sonra 1891 yılında Berlin Müzesi adına Carl Humann tarafından yapılmıştır. 21  ay süren bu kazılarda tiyatro, artemision, agora, Zeus tapınağı ve prytaneion kazılmış, çıkan eserler İstanbul ve Berlin Müzelerine götürülmüştür. 
    Magnesia'nın önemi Mimar Hermogenes'ten kaynaklanmaktadır. Antik yazar Vitruvius'a göre Hermogenes oktogonal pseudodipteros tapınak planını uygulayan ilk mimardır. Vitruvius'un, Hemogenes'in baş yapıtının Magnesia'daki Artemis Leukophryene Tapınağı olduğunu belirtmiş olması kentin araştırılma nedenidir. Hermogenes'in tapınağı arkaik döneme ait olan Artemis tapınağının kalıntıları üzerine Hellenistik dönemde (M.Ö. 3., 2. yy) inşa edilmiştir. Tapınak, İon düzeninde 8x15 sütunlu olup, 67.50 x 40 metreyi bulan boyutlarıyla Anadolu'nun Hellenistik dönemdeki 4. en büyük tapınağıdır. Tapınağın önünde "U" planlı, Bergama Zeus Altarı'na benzer bir altar bulunmaktaydı. Altar, yüksekliği iki insan boyuna ulaşan kabartma ve heykellerle bezenmişti. 
    Magnesia'daki diğer önemli bir yapı ise bugün toprak altında kalmış olan ilk Tiyatrodur. Magnesia'nın bu ilk tiyatrosu (M.Ö. 2. yy sonu) Vitrivius'un verdiği Yunan Tiyatrosu planına en çok uyan ender örneklerden biridir. Magnesia'da bulunan diğer yapılar Roma İmparatorluk dönemi ve daha sonrasına aittir. Milet'teki Faustina Hamamının küçük bir kopyası olan Hamam, Tiyatro ile Artemision arasında yer alan Odeion, 25.000 kişilik stadion, su yolu, spor ağırlıklı bir eğitim merkezi olan Gymnasion, niteliği henüz bilinmeyen bir Bizans yapısı ve Artemision'u da çevreleyen Sur, Magnesia'nın bilinen diğer yapılarıdır. 15. yy. a ait enine planlı Çerkez Musa Cami ise ören yerinin tek İslami yapısıdır. 
    Yüz yıldan beri unutulmuş olan Magnesia'da 1984 yılında Kültür Bakanlığı, Ankara Üniversitesi ve Aydın Valiliği adına ve bu kuruluşların katkılarıyla başlatılan kazılar, Batısöke Çimento Sanayii'nin lojistik desteğine bu yıl eklenen Ericsson Türkiye'nin sponsorluğu ile sürdürülmektedir. Amaç yeniden toprak altında kaybolan ve sadece yayınlardan bilinen yukarıda sıralanan yapıların yanı sıra bilinmeyenleri de gün ışığına çıkararak bilim, kültür ve turizm dünyasına sunmaktır. Bu amaçla yapılan kazılarda Theatron, Çarşı Bazilikası ve Latrina olmak üzere bilinmeyen üç yapı ortaya çıkarılmıştır. Artemis kutsal alanı içinde yapılan kazılar da sürdürülmekte ve önemli sonuçlar alınmaktadır. Konferansta bu kazıların aşamaları dile getirilmektedir.