DARMA TARIHCESI - HURRİLER

    Hurriler : Hurrilere ilk önce M.Ö. 3. binin son dörtlüğünde Güneydoğu Anadolu'da rastlanmaktadır. Hurri dilindeki en eski yazılı belge Mardin'in güneyinde bulunan Urkis şehrinde bir tapınağın kurulması ile ilgilidir ve şimdi Louvre Müzesi'nde saklanmaktadır. Söz konusu yazıt tunçtan güzel bir aslan heykelciğinin koruduğu bir taş levha üzerine arkaik çivi yazısı ile kazılmış olup M.Ö. 2300 yıllarına aittir. Adı geçen Urkis kenti Yukarı Fırat ile onun bir kolu olan Habur Irmağı arasında, dağlık bölge içinde Mardin'in güneyinde yer almaktadır. Bir başka belge de bu kent Hurri tanrısı Kumarbi'nin oturduğu yer olarak anıldığına göre söz konusu yörenin Hurrilerin başlıca merkezlerinden biri olduğu anlaşılmaktadır.
    Hurrilere Orta Anadolu'da Neşa'da Karum II yerleşmesinde bulunan tabletlerde de rastlıyoruz. Prof. Dr. Emin Bilgiç 15 kadar Hurrili şahıs adı saptamış bulunmaktadır. Bunların Assurlular gibi, Anadolu'da işadamı olarak bulunduklarını tespit etmiştir.
    Hurriler önceleri M.Ö. 2. binin ilk yarısında kısa yaşamlı küçük beylikler kurmuşlardır. Ancak 2. binin ortalarına doğru Hind-Avrupalı boyların idaresinde kurulan ve halkının büyük çoğunluğunu Hititlerin oluşturduğu Mitanni devleti bir yüzyıl süresince o dönemlerde Yakın Doğu'nun Mısır'dan sonra gelen ikinci büyük siyasal gücü olmuştur.
    2. bindeki başlıca Hurri merkezleri şunlardır : Urfa, Diyarbakır ve Mardin.
    Luviler, Palalar, Arzavalılar, Kizzuvatnalılar ve Ahiyyavalılar :
    Hititler Dönemi'nde Anadolu yarımadasının güneyinde Hind-Avrupalı bir kavim olan Luviler oturuyorlardı. Bunların Luvi diye adlandırılan topluluk oldukları kullandıkları dil ögelerinden anlaşılmaktadır. Yine bir Hind-Avrupalı kavim olan Palalar, Paflagonya Bölgesi'nde yerleşiktiler. Arzava ve Kizzuvatna ülkeleri ise Anadolu'nun güneyinde bulunuyordu. Hitit metinlerinde adı geçen Ahhiyava ise herhalde yarımadanın güneybatısında bir yerde olmalıydı.