Kitabın Yazarı : B.B.Piotrovskiy
Van yöresinde kurulmuş olan Urartu Krallığı'nın dinini anlatmak istiyorum.
Elimizde bu hususta iki kaynak bulunmaktadır.
1-Çivi yazılı vesikalar
2-Kabartmalar
Çivi yazılarındaki bilgiler ; sınırlı olmasına rağmen, Urartu dini ve halk inançlarının ifadeleri mevcuttur. Tanrı isimleri, mabetlerdeki adak eşyaları ve takdim edilen kurbanlardan bahsedilir. İlk satırlar her zaman tanrılarına hitab eder. Bu yüzden baş tanrının Haldi olduğu anlaşılır.Urartuların askeri zaferleri çok defa Haldi'ye bağlanır. Birçok metinde ise Haldi ile birlikte Teşebi ve Şivini'nin adı geçer. Fırtına Tanrısı Teşebi'nin Anadoluda ki Teşub ile çok yakın ilgisi vardır. Güneş Tanrısı Şivini için Adad veya Şamaş adlı Asur tanrısının ideogramlarından faydalanılmıştır. Haldi ise yerli bir tanrıdır. Muhtemelen de Urartu Devleti'ne dahil olan kabilelerinden birinin tanrısıdır. Urartular çivi yazısını Asurlulardan almıştır. Bu yazı kullanılmadan önce bu tanrının yaygın bir şekilde ismi duyulmaktadır. Bu yerli tanrıya Teşeba da bağlıdır. Bu da Anadolunun Hurri-Hitit tanrısıdır. Şivini ise Asur-Babil bölgesinin tanrısıdır. Böylece bu 3 tanrı, Haldi, Teşeba, Şivini Urartu dininin üç kültürünü ve üç etnik unsurunu temsil etmektedir.Ayrıca Tanrı Haldi, Suriye'nin hudut bölgelerinde de saygı görmekteydi. Bu alanda Haldi- Nasir, Haldi ibni,Haldi--Etir, Haldi-İlani gibi isimler iş hayatına ait vesikalarda ve mektuplarda görülmektedir.
Urartu Krallığının dinini incelemek için en önemli anıt Van'ın doğu kenarındaki kayalıklara işlenmis Meher Kapısı anıtıdır. Milattan önce 9.yüzyılın sonuna ait olan bu yazılı metinde tanrılarına sunulan inek, boğa, koyun v.s. gibi hayvanların miktarını gösteren liste vardır. Bu metin Urartu krallığının resmi dininin devlet teşkilatı ile olan münasebetini göstermektedir. Bu Urartu panteonuna fethedilmiş şehirlerin ve komşu milletlerin tanrıları da dahil edilmiştir. Onların bu tanrıları totemist ve animist görüşlerle ilgilidir.
T A N R I L A R L İ S T E S İ
Tanrı adı: Sunulan Hayvan Adı ve Adedi
Haldi 17 boğa 34 koyun
Teyşeba 6 boğa 12 koyun
Şivini 4 boğa 8 koyun
Hutuini 2 boğa 4 koyun
Turani 1 boğa 2 koyun
Va 2 boğa 4 koyun
Nalaini 2 boğa 4 koyun
toplam: 79 adet olup bu Van-Toprakkale eteklerindeki Meher Kapı kaya anıtı üzerinde yazılı bulunan bu metin üzerindeki araştırmayı Melikşivili yapmıştır. 79 Tanrının 63 adedi erkek nesilli, 13 adedi de kadın nesillidir.Urartu'da genellikle hayvanlar kurban ediliyor, Mısır'daki gibi nebati maddelerin kurban edildiğine dair yazılı bilgi yok. Karmir-Blur depolarının birinde büyük miktarda iri ve ufak boynuzlu yanmış hayvan kemiklerine rastlanmıştır.Urartu Krallığında alalade kurbanların yanında insan kurbanlarının da sunulduğunu ileri sürmek için bazı metinlerde imalar vardır.
Van- Toprakkale'deki bir kazıda bir çok hayvanın kemikleri yanında insan kemikleri de bulunmuş fakat kafatasına rastlanmamış, Urartu anıtları insan kurbanlarının mevcudiyetini teyit etmektedir.Haikeberd'de bulunmuş Trever'e ait bir Urartu mühründe sunak bulunmaktadır.Bu sunağın yanında başsız bir ceset vardır.Kaburga kemiklerinin açıkça görülmesi bizce bu insanın derisinin yüzüldüğü kanaatini uyandırmaktadır.
Urartu Krallığında Haldi için bir çok tapınak yapılmıştır.Bunun delilleri birçok çivi yazılı kitabenin bulunmasıdır.Bunlar sütun kaidelerinde de görülür.Musasir'deki Haldi Tapınağı hakkında geniş bilgi vardır.Urartu panteonunun baş tanrısı Haldi'nin karısı Arubani idi.Bu ilahenin adı birkaç yazıtta Haldi ile birlikte geçmektedir.
İlahe Arubani'nin Van-Toprakkale'deki altın ve Karmir-Blur'daki gümüş madalyonda tasvir edilmiş olması muhtemeldir. Haldi aslan üzerinde duran bir insan şeklinde tasvir edilmiştir.Bu tanrının bence sembolleri bilinmemektedir. Kanatlı güneş kursunun Haldi'nin sembolü olması mümkündür.Fakat kanatlı kursun güneş tanrısına ait olduğu da ileri sürülebilir.Batı Kafkas dilinde hal= gök anlamına gelir.O halde Urartu baş tanrısı gök anlamına gelmektedir.
|
